Leren is allang niet meer alleen maar in de schoolbanken zitten en van lokaal naar lokaal slenteren. En dat blijkt… Ik ben geïnterviewd door een leerling uit het 4e leerjaar van het Jan Arentsz in Alkmaar. Voor het vak maatschappijwetenschappen voerde zij een onderzoek uit over Kunstmatige Intelligentie en de opkomst van ChatGPT. Via LinkedIn kwam ze mij op het spoor… Zo leuk!

1. Hoe komt het dat u geïnteresseerd bent in dit onderwerp en wat doet u ermee in uw werk?

• Ik ben altijd al geïnteresseerd geweest in technologische ontwikkelingen. Ik vind de impact die ict of technologie heeft op ons dagelijkse leven interessant. Ik heb me vanuit mijn interesse erin verdiept en dat deel ik graag met anderen en dat vind ik ook heel belangrijk om te doen. Onze wereld vraagt namelijk steeds meer om digitaal-geletterde mensen. Ik vind de school een belangrijke plek om deze kennis en vaardigheden over te brengen, zodat je ervan kunt leren. Bijvoorbeeld dat je goed kunt omgaan met media, een zoekmachine goed kunt gebruiken en leert om echt nieuws van nepnieuws te onderscheiden. En ook dat je leert om met nieuwe technologische ontwikkelingen om te gaan, zoals bijvoorbeeld ChatGPT… Dat je daar goed over nadenkt en de juiste keuzes in maakt, dat je het kunt inzetten in je leven of op je werk. Ja, en waar kun je dan nog meer betekenen dan op een school?
• Ik vind dat belangrijk voor zowel de leraren als de leerlingen, want om dit te leren aan leerlingen, dus om leerlingen digitaal-geletterd te maken, heeft het onderwijs leraren nodig die zélf ook digitaal-geletterd zijn. Dat betekent dat ook de leraren zelf bepaalde kennis -en vaardigheden moeten hebben om goed onderwijs met ict te kunnen verzorgen. En ik vind het belangrijk dat zij er hun dagelijkse werk bekwaam en efficiënt mee uit kunnen voeren, bijvoorbeeld bij het leren en lesgeven met en over ICT.

2. Kunt u uitleggen wat ChatGPT is?

• ChatGPT is een taalmodel en dat betekent dat het op basis van een reeks woorden, bijvoorbeeld door een gestelde vraag die wij geven aan het programma, een voorspelling kan doen over welk woord moet volgen op het vorige woord. Wat het programma alleen niet weet, is of dat antwoord al dan niet juist is. Deze teksten zijn zo goed dat het net lijkt alsof een mens ze zelf heeft geschreven. Dat komt, omdat het werkt met Kunstmatige Intelligentie. Een computer doet dan dingen zoals een mens dat zou doen.
• ChatGPT is een lerend systeem. Het leert namelijk van jou en van heel veel andere mensen! Het leert van de teksten en vragen die het krijgt van mensen. Daardoor kan het model steeds betere voorspellingen maken. Dus hoe meer mensen er gebruik van maken en iets vragen, des te beter de voorspellingen worden.

3. Wat is Kunstmatige Intelligentie dan precies en kunt u ook voorbeelden noemen waarbij het gebruikt wordt?

• Kunstmatige Intelligentie is een term voor heel veel soorten taken die computers kunnen doen waarvoor mensen normaal gesproken hun intelligentie inzetten. Bijvoorbeeld bij het oplossen van problemen, bij het redeneren, het herkennen van patronen, bij leren of bij voorspellingen doen.
• Kunstmatige Intelligentie bestaat eigenlijk uit twee ingrediënten: algoritmes en data. Een algoritme is een reeks van instructies die leidt tot een bepaald resultaat. Dat klinkt best ingewikkeld, maar je kent het vast wel van Netflix of van Spotify. De tips die je krijgt van Netflix zijn gebaseerd op een algoritme. Aan de hand van wat wij kijken, dus ons kijkgedrag, leert Netflix wat we interessant vinden en doet op basis daarvan een aantal aanbevelingen. En om die aanbevelingen heel goed te kunnen doen, heeft Netflix jou nodig én heel veel andere mensen. Data is dus eigenlijk een soort van voeding die het algoritme laat werken. Dus hoe meer Netflix jij kijkt, des te meer voeding het krijgt, des te betere kijktips het aan jou doorgeeft. En jij denkt dan: hé dat is een leuke film of serie, die past wel bij mij en daardoor ga jij nog meer kijken en neem je een abonnement en dat is precies wat Netflix graag wil. Spotify werkt ook zo. Nog een voorbeeldje zijn de berichtjes die je intoetst op je telefoon, zoals in WhatsApp. Als je daar bijvoorbeeld ‘van harte’ intypt, dan krijg je onder in beeld een aantal aanbevelingen om uit te kiezen, zoals ‘gefeliciteerd’ of ‘welkom’. Daaraan kun je dus goed zien dat het een voorspelling is.

4. Hoeveel invloed heeft Kunstmatige Intelligentie op de maatschappij in het algemeen? Veel mensen zeggen dat het een hype is. Vindt u dat ook?

• Als antwoord op jouw eerste vraag denk ik dat Kunstmatige Intelligentie heel veel invloed heeft op de maatschappij. Dat had het al, want het is eigenlijk helemaal niet zo nieuw. Verder neemt het alleen maar toe! Denk maar aan je telefoon. Jouw telefoon geeft je de hele dag door suggesties! Bijvoorbeeld over nieuwsfeitjes of het zegt je wanneer je moet gaan bewegen. Of bijvoorbeeld je filmpjes-overzicht in TikTok.
• Je leest overal dat het een hype is, maar naar mijn mening is het dat helemaal niet! Een hype komt even op en dan gaat het na een tijdje ook weer weg. Ik denk niet dat dit meer weggaat. Nu is het volop in de media en dat komt met name door de functies van het chatprogramma, want door het chatgedeelte kan iedereen ermee omgaan en is het voor iedereen toegankelijk. Ook als je geen technische kennis hebt. Daarnaast is Kunstmatige Intelligentie er al een tijdje. Vergis je daar niet in! Heb je misschien weleens van ‘Clippy’ gehoord? Nee? Dat gaat ook al wel een heel tijdje terug inderdaad, dan heb ik het over 1997. Maar je ouders kennen hem vast nog wel… Clippy was een virtueel paperclipje, met van die loerende kraaloogjes. Het was jarenlang de virtuele assistent in de Office-software. Het hielp om mensen te helpen hun vaardigheden te verbeteren in bijvoorbeeld Word. Clippy gaf advies gaf over van alles en nog wat… van spelling tot en met het opslaan van bestanden. Het maakte daarbij gebruik van data in het programma. Het was daarmee een heel simpele vorm van Kunstmatige Intelligentie. En wat ik daarmee wil zeggen is, dat het zeker geen hype is, maar dus al best een tijdje terug in de tijd gaat.

5. Zijn er nadelen van Kunstmatige Intelligentie?

• Jazeker! Het is lastig om te voorkomen dat mensen met slechte bedoelingen het voor slechte dingen gaan gebruiken. Denk bijvoorbeeld aan het maken van nepnieuws en het verspreiden van nepnieuws. Internet staat vol met nepbeelden en met nepteksten. Het is voor mensen dan heel erg moeilijk om te weten wat wel en niet waar is. Daarom zijn informatievaardigheden heel belangrijk. Bijvoorbeeld teksten vergelijken met elkaar, vragen stellen aan je ouders over de dingen die je hoort, ziet en leest en ook met je vrienden erover praten, of door het lezen van boeken.
• Verder werken de programma’s die Kunstmatige Intelligentie gebruiken ook heel verslavend. Denk maar aan TikTok bijvoorbeeld. De algoritmes waar ik net over vertelde zorgen ervoor dat je blijft hangen op hun platform. TikTok weet precies wat jij graag wil zien. Dat is best gevaarlijk, want daardoor krijg je steeds dezelfde soort van filmpjes te zien. En dat is leuk zolang er leuke en goede filmpjes komen, maar ook gevaarlijk als er foute filmpjes verschijnen. Het doel van TikTok en van heel veel andere social media platforms is om geld te verdienen en daar gebruiken ze jou voor en heel veel andere mensen. Zo worden de algoritmes steeds beter en daardoor kijk jij nog meer… terwijl je eigenlijk heel goed weet dat het niet goed is voor je gezondheid… en toch doe je het. Zo werkt verslaving. Kunstmatige Intelligentie kan je dus ook het gevoel geven dat je zelf de controle verliest of kwijtraakt en dat wil je eigenlijk niet, want je wilt zelf graag de baas blijven. En dat kan ook door er slim en kritisch mee om te gaan! Aan het voorbeeld dat ik zojuist gaf over WhatsApp kun je zien dat het een aanbeveling is, de woordjes eronder geven het meest waarschijnlijke antwoord aan. Daar moet je zelf dus goed bij blijven nadenken, want van harte ‘gefeliciteerd’ is echt een heel ander woord dan van harte ‘welkom’. Dat is een heel andere betekenis. Bij Kunstmatige Intelligentie moet je dus altijd nog even zelf nadenken, dat is heel anders dan bij een rekenmachine bijvoorbeeld. Daarvan weet je, dat is altijd goed. Dat reken je niet per se nog even na. Bij AI is dat dus echt anders. 

6. Wat zijn de voordelen van Kunstmatige Intelligentie? Is het ook aanwezig in het onderwijs?

• Het wordt al best veel gebruikt. Het kan voorspellingen doen. Denk bijvoorbeeld aan het weerbericht. Iedereen heeft denk ik wel een app als buienradar op zijn telefoon staan. Dat kan bijvoorbeeld handig zijn als je een barbecue organiseert voor je familie of vrienden of een wandeling met je hond maakt.
• Denk ook bijvoorbeeld aan een app als Google Maps. De app is gemaakt om jou te helpen met navigeren in Google Maps. Het systeem vertelt je bijvoorbeeld waar een file staat en welke weg je het beste als alternatief kunt nemen en je wordt digitaal rondgeleid door de stad om een stad of een route te leren kennen. Het systeem wordt steeds beter, omdat steeds meer mensen het gebruiken en dat betekent dus extra voeding voor het systeem.
• Ook in het onderwijs wordt het al veel gebruikt. En dat neemt in de toekomst alleen nog maar toe. Zo kan een computerprogramma de leraar via het dashboard voorspellingen doen en suggesties geven. We kunnen zo heel goed het leerproces van leerlingen volgen en er onderwijs op maat voor de leerlingen van maken. Dat is bijvoorbeeld handig als je extra hulp nodig hebt bij rekenen of taal, maar ook als je meer uitdaging nodig hebt. De leraar moet dan wèl leren hoe je zo’n computerprogramma goed gebruikt én hij moet zijn leerlingen heel goed kennen. Dus de relatie en het levensechte contact met zijn leerlingen is daarom heel belangrijk. We noemen dat ook wel met een moeilijk woord ‘de pedagogische relatie’ die je met jouw leerlingen hebt. Als je die twee dingen dan samenvoegt, dan denk ik dat je een basis voor goed onderwijs hebt.

7. Wat voor ervaring heeft u zelf met ChatGPT?

• Ik gebruik het volop. Ik heb er veel mee geëxperimenteerd en ervaring in opgedaan. Meestal gebruik ik het als basis om op door te gaan. Bijvoorbeeld bij het verzinnen van een les. ChatGPT brengt me dan op nieuwe ideeën.
• Ik ben me er wel heel goed van bewust dat ChatGPT fouten maakt. Daar moet je goed mee omgaan. Ik help mensen om daarover na te denken en er kritisch naar te kijken, bijvoorbeeld door er over te schrijven, een college of een les te verzorgen over de kansen en gevaren van Kunstmatige Intelligentie en door tijd vrij te maken voor een interview zoals wij nu hebben. Het gaat erom hoe mensen met informatie omgaan. Hoe snel neem je genoegen met informatie? Hoe weet je nou of het waar is wat je leest of ziet? Hoe snel accepteer je waarheden en onwaarheden? Als je verstandig bent, dan kijk je verder en ga je de gegeven feiten checken.
• Ik vind het zelf heel mooi dat ik zelf actief deelnemer ben bij de opkomst van Kunstmatige Intelligentie. Dat vond ik ook toen bijvoorbeeld het internet toegankelijk werd voor iedereen. Nu voelt het een beetje hetzelfde. De opkomst van internet was een enorme technologische vernieuwing en dat is eigenlijk nog niet eens zo heel lang geleden. We hebben onszelf eraan aangepast en nu kunnen we het niet meer wegdenken en is het echt een onderdeel van ons leven geworden.

8. Welke voordelen zitten er aan ChatGPT?

• ChatGPT kan je helpen bij het vinden van antwoorden op moeilijke vragen. Het kan je helpen bij het brainstormen, bij het schrijven van een programmeercode, je helpen bij werkstukken. Je kunt uitleg vragen aan de chatbot. Het kan je best wel werk uit handen nemen als je er goed mee omgaat.

9. Welke nadelen zitten er aan ChatGPT?

• Het gaat erom dat wat je leert ook moet blijven hangen in je hersenen. Wanneer je een werkstuk, of een stuk tekst niet zelf hebt geschreven, maar gevraagd hebt aan een tool als bijvoorbeeld ChatGPT of zomaar hebt gekopieerd van het internet, dan zal de inhoud ervan ook niet goed genoeg blijven hangen in je hersenen. Dan leer je nauwelijks iets van het onderwerp. Het verwerken door je hersenen, dus door te lezen, iets in eigen woorden omzetten, het interpreteren en erover schrijven… en het beste op papier, zorgen ook voor het vastleggen in je geheugen. Dat is leren. Daar ligt een belangrijke taak voor de school.
• Verder vind ik het belangrijk dat je weet dat de gegeven antwoorden niet altijd juist zijn. ChatGPT verwijst ook niet naar de gebruikte bronnen. Je zult dat dus op een andere manier moeten controleren, dus of het wel waar is wat ChatGPT suggereert. En tot op dit moment is ChatGPT getraind op bronnen tot 2021. Het kan nog geen antwoord geven op vragen naar recente gebeurtenissen, artikelen of inzichten. Dat is belangrijk om te weten.
• Verder zijn er zijn nog veel meer risico’s, bijvoorbeeld het gevaar van plagiaat, privacy etc..

10. Wat voor verschillen ziet u tussen de leerlingen die ChatGPT gebruiken en de leerlingen die dat niet doen?

• Ik vind het proces van leren heel erg belangrijk. Het gaat bij kennis, bij leren… niet alleen of een antwoord goed is, maar het gaat er vooral ook over hoe het antwoord tot stand is gekomen. Het hele proces dat je doorloopt, dus de weg die je aflegt bij het leren vind ik heel belangrijk. ChatGPT kan een heel handig hulpmiddel zijn in dat proces.

11. Komt u er weleens achter als een leerling ChatGPT heeft gebruikt? Hoe dan?

• Jazeker! Ik vind het ook prima als een leerling ChatGPT gebruikt. Het gaat er mij vooral om hoé hij het gebruikt. Dat check ik door bijvoorbeeld goede leervragen te stellen over een onderwerp of over een specifiek woord of een gedeelte van een zin. Of door het geven van een opdracht, bijvoorbeeld om een kort betoog te houden over het onderwerp. Eigenlijk door wat ik net vertelde: graven in het proces. Zo kan ik controleren of ze de stof wel of niet begrijpen.

12. Wat kunnen de scholen tegen ChatGPT doen?

• Ik zou het om willen draaien en willen zeggen: wat kunnen scholen mét ChatGPT doen… Ik zal vooral niet alleen kijken naar de negatieve gevolgen! Ik zie het als mijn taak dat we na moeten denken hoe we leraren, studenten en leerlingen nog beter voorbereiden op deze mogelijkheden. Dus dat we samen erover leren en met elkaar meer wijs worden, kennis en vaardigheden opdoen, zodat we er goed mee om leren gaan.

13. Tot slot: heeft u een leuk idee met het gebruik van ChatGPT?

• Ik vind het altijd heel leuk om tools te mixen met levensechte ervaringen. Vraag bijvoorbeeld aan ChatGPT of hij een toneelstuk voor je kan schrijven over een (historisch) bekend persoon. Dit kan bijvoorbeeld Vincent van Gogh zijn of Napoleon. En dan natuurlijk echt spelen!
• Versterk jouw verhaal met een tool als Midjourney. Genereer op basis van jouw woorden een afbeelding bij je verhaal.
• Vraag ChatGPT om een recept te maken van lekkere of bijzondere ingrediënten. Daarna boodschappen doen en zelf gaan bakken of koken!
• Vraag ChatGPT om te helpen met het verzinnen van goede interview vragen: Verzin tien vragen over… het ontstaan van de Efteling in Nederland. Ik noem maar wat…

• Meer lezen over ChatGPT? Lees hier mijn andere blog.