In ChatGPT krijg je via kunstmatige intelligentie antwoord op zo ongeveer alles wat je kunt vragen. Tenminste als het niet na 2021 gebeurde en online te vinden was. Futures literacy is het vermogen om verschillende toekomsten voor te stellen, en deze te gebruiken als lens waardoor we opnieuw naar het heden kijken.

Marc: Kunstmatige intelligentie heeft de laatste jaren aanzienlijke vooruitgang geboekt. Op basis van algoritmes suggereert Spotify ons een nieuwe playlist, of denk aan YouTube of Netflix die ons na een goede serie de volgende suggereren. De wereld van Artificial Intelligence (AI) dringt op deze manier, bijna ongemerkt, steeds verder onze levens binnen al blijft het voor velen ook nog steeds een vaag begrip. Desondanks doet AI ook in het onderwijs steeds meer zijn intrede (luister naar deze iXpod hierover). Er zijn de afgelopen jaren sprongen gemaakt waarbij de technologie de leraar bijstaat. Zo maken we steeds meer gebruik van slimme softwareprogramma’s, waar Taalzee, DuoLingo, Rekentuin en Gynzy voorbeelden van zijn. Dat zijn programma’s die ‘onder de motorkap’ Artificiële Intelligentie gebruiken om aanpassingen te maken aan het niveau van de leerling.

De ontwikkelingen op dit gebied blijven zich aandienen. Zo is daar ‘ineens’ ChatGPT. Uit het niets… althans, zo lijkt het. Op 30 november lanceerde het Amerikaanse techbedrijf OpenAI het online chatprogramma dat met behulp van kunstmatige intelligentie (AI) op een kwalitatief indrukwekkend niveau teksten genereert. Wereldwijd springt de media er massaal op in en is het een hot topic.

Pierre: Nee, ik wil niet nóg een blogpost, opiniestuk of enthousiast verhaal over ChatGPT schrijven! Dat was mijn eerste reactie op de vraag of ik mee wilde werken aan een blogpost. Ongeveer mijn hele netwerk, zowel in Nederland als internationaal, zelfs de NOS had er al aandacht aan besteed. Wat heb ik daar nu nog aan toe te voegen? Natuurlijk, ik heb er zelf afgelopen week ook mee gespeeld. Net als met DALL·E 2, GPT-3 toen het nog gratis was. En met Whisper, het open-source neurale netwerk van OpenAI voor spraakherkenning, waarmee je lokaal op je computer transcripties kunt maken van audio of video of ondertiteling kunt genereren voor YouTube video’s. Die zijn een stuk beter (completer en beter te begrijpen) dan wat YouTube daar zelf bij kan genereren.

En er zijn hele mooie, creatieve voorbeelden met ChatGPT te verzinnen, zoals deze van Martijn Knoops waarbij hij ChatGPT een variant op een spel laat ontwikkelen voor het vak Aardrijkskunde, inclusief de analyse aan de hand van DULVAFT en de vier speltypes van Bartle (zie ook deze toelichting. Je kunt de teksten van een gesprek met ChatGPT koppelen aan de Avatars van Synthesia.io en dan hele vraaggesprekken voeren, zoals deze over AI in het onderwijs zonder dat er een mens in beeld hoeft te komen.

Marc: GPT werkt heel eenvoudig: je voert een opdracht in en GPT stelt een tekst samen aan de hand van eerdere teksten van miljarden mensen en van geavanceerde natuurlijke taalverwerkingsalgoritmen om antwoorden te genereren. Die opdracht kan van alles zijn… Het is software die in een vraag en antwoord vorm in staat is om een verhaal voor je te genereren, een sollicitatiebrief te schrijven, een werkstuk te maken, een portfolio te creëren of poëzie te schrijven. De kwaliteit vind ik tegelijkertijd zowel indrukwekkend als vlak. Wat er staat is middelmatig en cliché en zeker in het Nederlands kan het algoritme nog winst boeken. De andere kant is, het staat er wel, de oogst is groot en het is snel. Het is maar waar je genoegen mee neemt.

Dat brengt mij bij de vraag wat de komst van ChatGPT voor het onderwijs betekent? Het roept bij mij een heleboel vragen op, waar ik zo één, twee, drie nog geen antwoorden op heb. Welke impact gaat het bijvoorbeeld hebben op het leren van onze leerlingen en studenten? Welke ethische dilemma’s en bezwaren brengt het met zich mee? Voor welke uitdagingen komen wij te staan?

Pierre: Het levert ons hoe dan ook volop nieuwe uitdagingen op. Het populaire Stack Overflow waar ontwikkelaars wereldwijd vragen stellen (en antwoorden kunnen vinden) voor programmeerproblemen heeft tijdelijk een ban ingesteld voor antwoorden die door ChatGPT gegenereerd zijn, omdat het percentage onjuiste antwoorden dat door (goedbedoelende) gebruikers op basis van antwoorden van de chatbot, ongetest, ingediend werd te groot was in verhouding tot het aantal correcte antwoorden. Een deel van de reacties online richt zich op deze negatieve kant. De vrees voor een toename van plagiaat, ook in het onderwijs. Of de zorg dat het er voor gaat zorgen dat leerlingen en studenten alleen maar dom en gedachteloos hun huiswerk en opdrachten door ChatGPT laten maken. En docenten die daar machteloos tegenover staan.

Marc: Ja, wat is de waarde van content nog als het zo eenvoudig te genereren valt en wat betekent de zingeving van ons onderwijs nog als scripties, CGI’s, portfolio’s en werkstukken kunnen worden gemaakt zonder de betekenis ervan te begrijpen? Wat beoordelen deze opdrachten dan eigenlijk? Ik denk dat we ons op een kantelpunt begeven, dat dit de toekomst gaat zijn. AI dat in staat is om zelf nieuwe dingen te genereren… De komst van ChatGPT zet ons voor deze nieuwe uitdaging. Dat vraagt om anders te gaan kijken naar ons onderwijs en het kritisch onder de loep te nemen. Denk alleen al aan de manier van toetsing. Leraren, docenten, examencommissies doen er goed aan om kennis te nemen van de tool en de mogelijkheden ervan: vullen van begrip, kalibreren, kijken naar de waaier van mogelijkheden. Zo kan het betekenis krijgen, gericht op het versterken van het leren.
Het is ontzettend gemakkelijk om er sceptisch over te zijn. LinkedIn staat er vol mee. Maar laten we vooral kijken hoe we er richting aan kunnen geven, want deze uitdaging is zeker niet technisch van aard, maar betreft vooral het handelen ernaar.

Pierre: Ik was onlangs bij een korte sessie (1 uur) over Futures Literacy, verzorgd door Loes Damhof van de UNESCO leerstoel Futures Literacy. Futures met een s, want een centraal concept erbij is dat er niet één gegeven toekomst is. Het gaat om het vermogen om na te denken over verschillende versies van die toekomst en daar ook het gesprek met elkaar over aan te gaan. Loes liet ons tijdens dat uur met een aantal werkvormen perfect aanvoelen hoe onze eigen aannames en ons bestaande gedachtenkader invloed heeft op hoe wij een toekomst zien. Als twee mensen vanuit verschillende aannames een toekomst beschrijven dan kan dat leiden tot verschil van inzicht, onbegrip, verwarring of zelfs conflicten (“de ander ziet het verkeerd”). En zo is het ook met ontwikkelingen als ChatGPT. Ik realiseer me dat ik er zelf als onderzoeker met voldoende ict-kennis, direct nieuwsgierig mee aan de slag gegaan was, de resultaten probeerde te duiden, geïnteresseerd was in de grenzen van de tool in vergelijking met de grenzen en beperkingen die er een half jaar geleden of een jaar geleden waren. Ik heb er echter ook begrip voor dat er mensen zijn die op basis van andere kaders en aannames tot heel andere conclusies komen (positiever, negatiever, meer of minder geïnteresseerd).

Onze conclusie: Onze aannames over het vermogen van het onderwijs om met zulke tools om te gaan, zorgen er voor dat wij geen reden zien tot grootschalige paniek. Maar dat kan voor jou heel anders zijn. Natuurlijk is te verwachten dat we de komende tijd nog wel een aantal verhalen in het nieuws zullen zien verschijnen, bijvoorbeeld over hoe er door leerlingen misbruik gemaakt wordt. Maar de hoop is dat we niet alleen de negatieve mogelijkheden bekijken. Laten we ook nadenken over hoe we studenten nog beter voorbereiden op deze mogelijke toekomsten, inclusief de vaardigheden die ook zij nodig hebben daar steeds opnieuw hun weg in te blijven vinden. Met of zonder digitale AI-assistenten!