Hoe zorg je ervoor dat innovatie echt van de grond komt? De I-coördinator is een persoon die vanuit een brede kijk op onderwijskundige vernieuwing en kennis van technologie het hele team in beweging brengt en een impuls geeft aan het leren voor de toekomst.

“If the individual has a warm personal understanding of the land, he will perceive of his own accord that it is something other than the breadbasket. He will see land as a community of which he is only a member…He will see the beauty as well as the utility of the whole, and know that the two cannot be seperated. We love (and make intelligent use of) what we have learned to understand.”

Aldo Leopold

Voor Jenaplanschool Adelbrecht-Windekind schreef ik een innovatieplan met als doel verbinding te realiseren tussen de leraar/leerling en natuurpark ’t Groeske. ’t Groeske is een groen natuurparkje gelegen te midden van Groesbeek, aangrenzend aan de school en verbonden aan park Mariëndaal.

Aanleiding innovatieplan
De Adelbrecht-Windekindschool is een Jenaplanschool waar leren met hoofd, hart en handen centraal staat. De school is in 2009 verhuisd naar een nieuwe locatie binnen Groesbeek. Het team had een sterke wens om van de speelpleinen natuurlijke speelplaatsen te maken. De mogelijkheden daarvoor bleken in de praktijk beperkt gezien de wettelijke voorschriften voor een bepaald minimum aantal vierkante meters verharding die vereist was. De leerkrachten keken daarom ook uit naar mogelijkheden om de groenstrook naast de school te gebruiken voor spelen en natuuronderwijs. Deze groenstrook was echter vervuild en niet goed bruikbaar. Verschillende ontwerpers hadden ideeën voor het park, maar er kwam niet iets van de grond. Eén van de ouders van school die op de Radboud Universiteit ook beroepsmatig met natuur, duurzaamheid en participatie aan het werk was, is in 2011 op verkenning gegaan naar mogelijkheden voor ontwikkeling van het park als speel- en ontmoetingsplek en groen klaslokaal. 

Grondslag
De behoefte aan natuureducatie heeft een diepere grondslag. Nu buurtpark ’t Groeske klaar is, leeft opnieuw de behoefte in het team om natuureducatie op school te verbeteren. Nieuwe kansen om verbinding te realiseren met dit park tussen de leerling en leraar, de buurt en de natuur. Het realiseren van deze verbinding is vanuit een behoefte van het team. Veel kinderen komen weinig buiten in de natuur en voelen dan ook weinig verbinding met de natuur in hun eigen leefomgeving. Datzelfde geldt voor veel burgers. Slechts weinigen kennen de rijkdom of nood van de natuur in hun eigen woonplaats. De ervaring van dat je er iets mee te maken hebt zijn we kwijt geraakt. Zo is het ook in onze relatie met de natuur. Het besef van de rechtstreekse verbondenheid met de natuur. De school is ervan overtuigd dat we door mensen zelf in aanraking te brengen met de natuur, zij zich pas écht bewust worden van de waarde ervan. Daarom vinden zij het belangrijk om kinderen al van kleins af aan de natuur van dichtbij te laten beleven. Eén van de uitgangspunten van de school is, dat zij probeert met de kinderen de zin der dingen te ontdekken. Natuurbeleving is daar een voorbeeld van. Slechts weinigen kennen de rijkdom of nood van de natuur in hun eigen woonplaats. Een besef van de onderlinge verbondenheid van alle leven op aarde is latent in ieder mens en kind aanwezig, maar weinig ontwikkeld.

• Hoe kunnen we deze verbinding met de natuur helpen herstellen?
• Hoe zorgen we dat kinderen weer enthousiast raken en zich voor de natuur in hun eigen omgeving gaan interesseren en misschien ook willen inzetten?
• Welke rol kunnen leerkrachten, ouders en wijkbewoners daarin spelen?

Kernkwaliteiten
Uitgaande van de Jenaplankernkwaliteiten, de uitslagen van tevredenheidsonderzoeken en evaluaties van het eigen beleid en opbrengsten, zijn nieuwe ontwikkelpunten vastgesteld voor de komende vier jaar. De komende vier jaar is de schoolontwikkeling gericht op het zoeken naar samenhang: transfer in de vakgebieden, samenwerkingsvormen met partners, de buurt, andere scholen, collega’s, ouders, onderwijsondersteuners. De komende jaren staan alle ontwikkelingen binnen de school in het teken van: In samenhang recht doen aan verschillen! Het belang van het functioneren in een buurt wordt benadrukt door het betrekken van de buurtbewoners bij allerlei activiteiten. In het bijzonder bij de ontwikkeling van het groene klaslokaal (leren in, van en over de natuur) in buurtpark ’t Groeske.

ICT
De school zoekt aansluiting bij maatschappelijke ontwikkelingen. ICT krijgt een steeds prominentere rol binnen onze samenleving, zo ook op de school. Het Jenaplanonderwijs kenmerkt zich door zinzoekend, wereld-oriënterend, ontwikkelingsgericht, ervaringsgericht, kritisch en coöperatief te zijn. Daarbij wordt digitale geletterdheid als een belangrijke meerwaarde van het onderwijs gezien. 

Moonshot
Als je kijkt naar natuur- en milieu filosofen en wat die eigenlijk zeggen wat het probleem is rondom duurzaamheid, dan is het dat mensen de verbinding met de natuur, de directe verbinding, de ervaring van dat ze er iets mee te maken hebben kwijt zijn geraakt. Volgens mij is dat het grotere verhaal, de moonshot. De vraag is: hoe kun je die verbinding herstellen als we naar een duurzame samenleving toe willen en eigenlijk wensen dat mensen mee verantwoordelijkheid nemen daarvoor? Dan gaat het over die verbinding herstellen en hoe doe je dat? Als mensen in hun eigen buurt al niet verder willen kijken dan hun eigen tuintje, wat wil je dan met grote projecten in de wereld? Hoe raak je iets in mensen dat ze enthousiast raken en meer geïnteresseerd in de natuur en hun omgeving?
Dat kan misschien door iets te vinden wat mensen nu in deze tijd zo fascineert. Voor velen is dat ict en de smartphone.

Verbinden natuur en ict
Hoe herstellen we de verbinding tussen mensen met de natuur? We maken immers onderdeel van die natuur uit. Het besef terugbrengen dat we eigenlijk onderdeel van de natuur uitmaken. Het is een cognitieve en spirituele verschuiving in onze waarneming van de realiteit. Op dit moment staan de meesten van ons eigenlijk maar wat toe te kijken. We doen er alles aan om dingen niet te hoeven voelen.
Aan het begin van mijn onderzoek heb ik met een aantal rolzenders gesproken. Uit gesprekken met deze mensen kwam naar voren dat de wil er wel is om verbinding met de natuur te realiseren, maar men niet goed weet hoe dat te doen. De behoefte aan ervaringsgerichte natuureducatie is al eerder aanwezig geweest, ook op de oude locatie van de school: er is training geweest, de materialen waren voorradig en nu ligt het park pal naast de school. Toch blijft het liggen terwijl de ingrediënten er zijn. Hoe kan dat? Vanuit dit gegeven vertrek ik.

Het lijkt mij interessant om juist die ict-technologie te verbinden met het inhoudelijke onderwerp natuur en kijken of je via die route ook mede de interesse in duurzaamheid en de natuur weer kunt wekken en zo een middel is om kennisoverdracht te bevorderen. Het doet me denken aan de volgende quote van Mandela: ‘If you talk to a man in a language he understands, that goes to his head. If you talk to him in his language, that goes to his heart.’

Als ict of technologie de juiste taal blijkt te zijn om opnieuw een verbinding tot stand te brengen, dan kunnen we daar gebruik van maken. Door aan te sluiten bij deze fascinatie van kinderen kunnen we technologie verbinden met het inhoudelijke onderwerp natuur en mede via deze route nieuwe interesse wekken. Aan de ene kant kan ict vervreemdend werken. Je hebt eigenlijk niemand meer nodig, want je hebt je apparaatje. Dat kan een grote afstandelijkheid creëren in een samenleving. Maar ik wil het graag omdenken: je kan het juist ook voor iets goeds laten dienen en dat het dichtbij komt. Het besef van de verbondenheid met de natuur. Het laten zien van de schoonheid ervan en hoe het ingenieus in elkaar zit. Het is een in het oog springende trend dat veel kinderen tegenwoordig een passievolle relatie hebben met nieuwe media en technologische ict-gadgets. Door aan te sluiten bij deze fascinatie van kinderen kunnen we deze verbinden met het inhoudelijke onderwerp ‘natuur’ en via deze route nieuwe interesse wekken. Als kinderen met hun apparaatje de natuur in gaan dan zijn ze misschien eerst opgewonden omdat ze daar iets mee mogen doen, maar het zou heel goed kunnen dat ze gaande weg ook echt geïnteresseerd raken in de natuur en wat ze daar zien. Als je met leerlingen op zo’n manier werkt en hen apparatuur mee geeft dan kan dat wel heel interessant zijn denk ik. De technologie kan daar dienend en letterlijk verbindend in werken.

Kind als onderzoeker
Uitgangspunt voor het project is het werken aan de kerncompetenties voor de 21e eeuw. Hierbij gaat het om: kritisch denken, creativiteit, probleemoplossende vaardigheden, communicatie, samenwerken, ICT-geletterdheid, sociale en culturele vaardigheden, inclusief burgerschap. Deze vaardigheden, die steeds belangrijker worden in het leven van onze kinderen, vragen om krachtige leeromgevingen waarin deze vaardigheden optimaal tot ontwikkeling kunnen komen. Zo’n krachtige leeromgeving is ’t Groeske. Het wordt het steeds belangrijker om kennis op waarde te kunnen beoordelen. Ook het kunnen toepassen van kennis in diverse contexten wordt steeds meer van belang. Dit doet een beroep op meta-cognitieve vaardigheden waarbij vragen zoals ‘hoe kan ik mijn leerproces sturen?’ en ‘welke strategieën moet ik inzetten om bepaalde kennis te vinden of te verwerven?’ van belang zijn.

Project realisatie en suggesties
Ik denk dat dit project en de ideeën daarbij uitvoerbaar zijn voor iedere school. Een aantal van deze ideeën zijn voor het onderwijs interessant, maar ook voor het toerisme in Groesbeek.

Digitale atlas
Ontwikkeling van een digitale lokale natuuratlas, gevuld en samengesteld en jaarlijks uit te breiden door kinderen met kloppende informatie. Leergangen kinderen kunnen eraan bijdragen. Dit zou je kunnen uitbreiden van ’t Groeske, naar andere delen van Groesbeek en andere scholen binnen SPOG. Kinderen maken foto’s, verslagen, interviews met specialisten, filmpjes en tekeningen die ze kunnen uploaden en dat die dan terug te vinden zijn! 

Video presentatie
Met behulp van apps kun je interactieve video’s opnemen over o.a. de flora van ’t Groeske. Leuk om te verwerken in een presentatie. Voorbeelden zijn Videolicious, Clips van Apple of met Adobe.

Natuur en educatietocht met iBeacons
iBeacons zijn kleine zendertjes, die gericht informatie naar mobiele telefoons sturen als je in de buurt bent. In een museum sturen iBeacons meer informatie over een kunstwerk waar je naar kijkt. Op een muziekfestival kunnen iBeacons de weg wijzen naar het juiste podium.
Je zou in ’t Groeske een volledige iBeacon-dekking kunnen maken en daar dingen bij kunnen verzinnen. Bijvoorbeeld doorlinken naar de digitale atlas van de kinderen of naar andere informatie of naar luisterfragmenten van dieren.

iBeacon is de merknaam die Apple hanteert, maar in het algemeen zie je ook wel de term beacons (het Engelse woord voor bakens).

Levenswebben
Wie eet wat? Analyseren hoe alle soorten van elkaar afhankelijk zijn. Hoe de vogel een rups eet, de rups eet de watervlo en die watervlo eet weer…. Zo kun je zien hoe het systeem in elkaar zit, dat kan ook eerder weer een gevoel van ontzag of verwondering geven over de natuur en dat kan welk heel erg leuk zijn als je dat weer in beeld kunt brengen met behulp van ICT.

Webcam nestkastjes
Wat mooi zou zijn is bijvoorbeeld om het leven in vogelkastjes te analyseren met behulp van een webcam. Zwaluwen die aan het oefenen zijn met hun vleugels in de zwaluwhokjes, omdat zwaluwen eigenlijk nooit zitten. Zwaluwen vliegen altijd. Ze slapen zelfs vliegend. Dat zijn mooie dingen om te bekijken met kinderen. Dan kun je die verbinding echt een klas inbrengen, omdat je dan mee kunt kijken in zo’n nestkast. Innovatie? Nee. Vernieuwend voor de school zeker! Helemaal als je ze zelf knutselt. Je kunt als school zo ook nog meer de verbinding met de wijk maken. Zeker ook als je naar de geschiedenis kijkt rondom de school. Met een mini wifi camera voor een vogelhuisje, mis je geen moment van de natuur om je heen. Met deze kleine camera zie je namelijk precies wat er in de nestkast plaatsvindt. Van het leggen van eieren tot aan het uitvliegen van het jonge kroost. De beelden bekijk je eenvoudig via je smartphone, desktop of tablet. Een mini wifi camera voor in een vogelhuisje is makkelijk te plaatsen zonder dat het veel ruimte inneemt. Je bent de vogels dus niet tot last. Zo kun je meegenieten op afstand, zonder dat je de diertjes stoort tijdens het nestelen.

Naast het park staan nu nieuwe huizen, maar bij de oude huizen waren volop zwaluwnestkasten, want daar zaten veel zwaluwen. Toen de huizen werden gesloopt verdwenen daarmee de zwaluwen. Zij zijn niet meer terug gekomen. Er zijn ook geen nieuwe zwaluwkasten meer gemaakt. Misschien zijn er mensen in de buurt die het leuk zouden vinden om samen met de school mee te helpen om ze daar weer te krijgen. Misschien zouden we ook een uilenkast kunnen maken. Tijdens het kappen van de bomen verdwenen ook de uilen. Naast dat herstellen zou het mooi zijn om dit dan te kunnen volgen via een camera.

Vogel GPS
Het volgen kan ook met cameraatjes die je bij de vogel om de pootjes doet, zodat je de route van de vogel kunt nagaan van hoe ze gevlogen zijn. Henk Klaassen doet hier onderzoek naar op de universiteit.

Programmeren met arduino’s
Programmeren is een vrij abstract onderwerp, hoe visueel en kindvriendelijk de programma’s tegenwoordig ook zijn.
Je kunt met voorgeprogrammeerde | ingestelde arduino’s de natuur in. Praktisch met kant en klare ingerichte bakken en opdrachten. Zo gaan de kinderen met sensoren fysiek aan de slag. Met hun vingers de grond in en signaleren, bekijken, interpreteren. Zeer interessant voor o.a. hoogbegaafde kinderen.

GPS-foodwalk langs de Groesbeek
In het park ligt een klein gedeelte van De Groesbeek, de in oude staat herstelde beek waar Groesbeek zijn naam aan dankt. Het is leuk en eenvoudig een educatie GPS-tocht te ontwikkelen gemaakt door kinderen en leraren, voor kinderen en toeristen, oftewel een interactieve leerwandeling.

Vogelgeluiden – inventariseren van vogels in het Groeske
Vogels zingen voor verschillende doeleinden. Communicatie is daar één van. Zo kunnen ze zingen om vogels van het andere geslacht te verleiden, om hun territorium te verdedigen en om duidelijk te maken welke vogel ze precies zijn.
In het baltsseizoen zingen de vogels om een partner te vinden. De mannetjes proberen zo mooi mogelijk te zingen zodat de vrouwtjes worden verleidt. De vrouwtjes reageren op de mannetjes door ook te zingen.
BirdNET is een app waarmee je supersimpel vogelgeluiden herkent. De app gebruikt kunstmatige intelligentie om computers zo te trainen dat zij meer dan 3000 vogelgeluiden herkennen. Neem het geluid van de vogel op en de app voorspelt welke het moet zijn. Klik op het resultaat en lees online alle beschikbare informatie over het vogeltje. Plus heel veel mooie foto’s.

Download gratis voor Android en iOS.

Hommelnesten in beeld
Statief met cameraatje in een hommelnest. Zo kun je ze erin en eruit zien kruipen. Dan kun je dat binnen zien gebeuren, maar ook naar buiten gaan, naar de plek waar de hommels zitten.

Digitale microscoop op het digibord
Verzamel buiten allerlei levende en niet levende materialen en neem ze mee terug naar de klas. Denk aan slakken, kleine diertjes, vliegjes, herfstblaadjes, bloemen met meeldraden, zaaddozen, pluimen, enzovoort.
Leg ze onder de digitale microscope en projecteer ze op het digibord.

Digitale informatieborden
Op bepaalde plekken in het park, waaronder de 4 eilanden, ontbreekt het nog aan informatieborden.
Met behulp van QR-codes is het eenvoudig verwijzigingen te maken. Op deze manier ontsluit je kennis via bebording. Het kan o.a. verwijzen naar een deel van de digitale atlas die de kinderen ontwikkelen.

Digitaal smoelenboek
Een smoelenboek van alle natuurliefhebbers en experts binnen de gemeente; uit te werken samen met kinderen middels interviews evt. gefilmd. Ook interessant voor de lokale omroep.

Digitaal boek
Je hebt laagdrempelige tools om een online book te ontwerpen. Een voorbeeld is de tool Bookcreator.  

Professionaliseren en inspireren
De randvoorwaarden liggen er. Ik denk dat het een kwestie is van inspireren en warm maken bij het team om de mensen letterlijk in beweging te krijgen. Het borrelt immers al bij de leraren, alleen weet men nog niet goed hoe het park goed te gebruiken. Er zijn leerkrachten die al betrokken zijn en die de binding en passie voor de natuur al in zich hebben. Deze mensen ga ik mobiliseren. Als je iemand hard wilt raken of iemand voelt zich geïnteresseerd, dan gaat dat toch altijd via mensen. 

Ik wil de leraar centraal stellen en hun ideeën en behoeftes in kaart brengen. Hierbij gebruik ik de methode ‘design thinking’ voor. Samen innovatieve en nieuwe oplossingen bedenken, nieuwe ideeën uitwerken en realiseren.
De leerkrachten zijn de gebruikers. Ik wil weten wat voor hén belangrijk is.
Design is een continu proces dat waarde geeft van idee tot aan product, met als resultaat dat het beter te gebruiken is. De ideeën gaan we loslaten op ’t Groeske en mee experimenteren. Design thinking is vooral ‘learning by doing’. Het vereist empathie, kunnen omgaan met complexiteit en de durf om fouten te maken.

Daarnaast wil ik inspiratiesessies opzetten met mensen vanuit verschillende soorten disciplines. De sessies zijn voor de leerkrachten en vrijwilligers uit de buurt. Als je als designer samenwerkt met mensen met verschillende soorten disciplines, heb je meerdere perspectieven op hetzelfde onderwerp en verschillende standpunten die bijdragen aan de oplossing. Op deze manier kan er een veranderingsteam gecreëerd worden van leerkrachten en vrijwilligers, nodig om implementatie te laten gebeuren. De sessies zullen praktijkgericht en opgebouwd worden rond presentaties, veldbezoeken en het uitwisselen van ervaringen. Hierbij wil ik gastdocenten uitnodigen die een scala aan onderwerpen behandelen die, rekening houdend met de seizoenen, over het jaar verdeeld worden. De sessies zijn afwisselend en bieden een kennismaking met (deels lokale) experts van verschillende disciplines waaronder ict, en natuureducatie.